İslam hukukunda kuran, sünnet, icma ve kıyas gibi asli kaynakların yanı sıra tali kaynaklarda yer almaktadır. Bunlar istihsan, ıstıslah, istishab, örf ve adet, seddi zerayi, önceki hukuk sistemleri, sahabe fetvası ve sahabe içtihadı olarak yer almaktadır. Bu kaynaklar üzerinden islam hukuku şekillenmiştir.
İslam hukukunun asli kaynakları; kuran, sünnet, icma ve kıyas olarak yer almaktadır. İslam coğrafyasının genişlemesi ve Mekke-Medine topraklarının dışında da islam dininin yayılması üzerine bazı soruların cevapları için bu kaynaklara ek kaynaklar oluşturulması gereğini doğurmuştur. Zamanın ve günün değişen koşulları üzerine islam hukukunda yeni bir takım kurallar konulmuştur. İslam hukuku tali kaynakları bilinen bu uygulamalar; İstihsan, ıstıslah, istishab, örf ve adet, seddi zerayi, önceki hukuk sistemleri, sahabe fetvası ve sahabe içtihadı olarak bilinmektedir. Biz de çok detaylı olmamakla birlikte islam hukukunun tali kaynaklarını açıklamak istiyoruz.
1 – İstihsan : İlk hatıra gelen hükümden vazgeçerek, hukukun amacına uygun bulduğu başka bir hüküm verilmesi anlamına gelmektedir. Kapalı kıyasın açık kıyasa tercih edilmesidir. İslam hukukunda en çok kullanılan tali kaynak istihsan olarak bilinmektedir.
2 – Istıslah : Kamu yararı anlamına gelmektedir. Maslahatta denilmektedir. Nasların kapsamına girmeyen veya kıyas yoluyla nasta düzenlenmiş olan bir olaya bağlanamayan bir fıkhi meselenin hükmünün şeran itibar edilebilir maslahatlara, fıkhın genel ilkelerine göre belirlemektir. Hz. Ömer’in Müslüman erkeklerin kamu yararı gerekçesiyle ehli kitap (müslüman olmayan) kadınlarla evlenememesine karar vermesi bir Istıhsal örneğidir. Buradaki kamu yararı, müslüman kızların evde kalmasının önüne geçilmesidir.
3 – İstishab : Sözlükte birlikte olup ayrılmamak anlamına gelmektedir. Var olan bir şeyin devam ettiğine, olmayan bir şeyin de mevcut zamanda var olmayacağını ifade etmektedir. “Berat-ı zimmet asıldır.” Kişilerin suçsuzluğu, borçsuzluğu asıldır. “Sıfat-ı Arızada Aslonan Adenedir.” Arzi sıfatlarda asıl olan adendir.
4 – Örf ve Adet : Toplumda yaygın olarak kullanılan uygulamadır. Şimdiki gibi kıyıda köşede kalan uygulamalar değil, daha sürekli uygulanan bir kaynaktır. Kıyas ile çelişirse örf uygulanacaktır. Hz. Ebubekir döneminde yaşayan arı ve ipek böceği gibi hayvanların alınıp satılması bununla ilgilidir. Örf kabul edilmiştir.
5 – Seddi Zerayi : Şer’an sakıncalı şeylere götürmesi kesin veya muhtemel olduğunda bu fiillerin yasaklanmasına denir. Düzeni korumak, toplumsal fesadı önlemek için gerekli tedbirlerin alınmasıdır. Pazarlık üzerine pazarlık yapılması, çoğu sarhoş edenin azı da haram kılınması sedii zerayi olarak kabul edilmektedir.
6 – Önceki Hukuk Sistemleri : İslam’ın temel ilkelerine aykırı olmayan şeylerin uygulanması mümkün kılınmıştır. İtka ve Selem uygulaması önceki hukuk sistemlerine örnektir.
7 – Sahabe Fetvası : Hadisçiler; Peygamber’i hayatı boyunca biran dahi olsa görmesi yeterli olan kişilerdir. Usulçüler; Hz. Peygamber’e iman etmiş, arkadaş olarak anılabilecek şekilde uzun süre birlikte olmuş kişilerdir.
8 – Sahabe İçtihadı da islam hukukunun son tali kaynağıdır. Zaman içerisinde sahabeler tarafından sahabe içtihatlarına da başvurulduğu görülmüştür.
İslam Hukuku Özellikleri Nelerdir?
