Koronavirüsle Birlikte Dilimize Giren Kelimeler, Kavramlar

Koronavirüs, 2019 yılının sonlarına doğru ortaya çıkan ve 2020 yılının ilk dört ayı içerisinde dünya’da hayatı durma noktasına getiren pandemi olarak bilinmektedir. Dünya genelinde covid-19 virüsü nedeniyle yüz binlerce vaka meydana gelmekte ve bu vakalar içerisinde on binlerce kişi de yaşamını yitirmektedir. Enfeksiyona kapılmamak için bir çok ülke tarafından alınan tedbirlerin başında kişiler arası sosyal mesafenin korunması gerektiği ısrarla vurgulanmaktadır. İnsanların virüse karşı aldığı önlemlerin başında ise dezenfeksiyon sağlayamaya yarayan dezenfaktan ürünlerinin kullanımı gelmektedir. Kendisinde bir takım semptomlar görülen kişilere hastanelerde test yapılmakta ve sonucun pozitif olması durumun da bu kişilerin koronavirüs salgınına yakalandıkları anlaşılmaktadır. Yurtdışından gelen kişiler veya koronavirüs testi negatif çıkan kişiler, her ihtimale karşı kendilerini evlerinde izole ederek 14 gün boyunca karantina altına kalmaktadır. Virüs nedeniyle hastalığı ciddileşen kişiler solunum yollarında yaşanan enfeksiyona karşı entübe hasta olarak kabul edilmekte ve tedavileri kendilerine dışarıdan hava verilmesi suretiyle devam etmektedir.

Koronavirüs’ü (Covid-19) kısaca anlatmaya çalıştığımız yukarıdaki paragrafta olduğu gibi daha önce çok sık kullanmadığımız bir çok kavramı (kelimeyi) bir arada kullanıyoruz. Konuyla ilgili bir şeyleri takip ettiğimizde bu kelimeler sürekli olarak karşımıza çıkıyor. Özellikle, Sağlık Bakanımız Dr. Fahrettin Koca bu kelimeleri titizlikle kullanmaya özen gösteriyor. Bu kavramların bir kısmı tıp literatüründe çok sık kullanılan kelimelerden oluşuyor, bir kısmi ise hayatın da doğal akışında da kullanılabiliyor. Koronavirüsle birlikte dilimize giren kelimeler olarak genelleştirdiğimiz bu kavramları tek tek açıklamanın sosyal bir fayda yaratacağını düşünerek yazımızı kaleme almak istedik. Covid-19, pandemi, vaka, entübe, sosyal mesafe, izole etmek, sosyal izolasyon, semptom ve diğer kelimeler (kavramlar) ne demektir? İşte cevapları…

Koronavirüsle Birlikte Dilimize Giren Kelimeler (Kavramlar)

Koronavirüs (Coronavirüs) Nedir? Hayvanlarda sıklıkla görülen, 2019 yılının Aralık ayıyla birlikte Çin’in Wuhan kentinde bulunan Huanan deniz ürünleri pazarından alınan hayvanları yenmesiyle birlikte insanlara bulaşan sonrasında da insandan insana yayılan bir tür gribal enfeksiyondur. 2020 yılında dünya genelinde yüz binlerce insana bulaşan virüs, on binlerce kişinin ölümüne sebep olmuştur. Coronavirüs, zarflı bir virüstür ve zarfının etrafından dışarıya doğru diken (spike) şeklinde çıkıntılara sahiptir. Bu yapı, ona elektron mikroskobu altında bakıldığında kraliyet tacı şeklinde bir görüntü sağlamıştır. Bu nedenle de, virüse Latince kraliyet tacı anlamına gelen Corona ismi verilmiştir.

COVID – 19 Ne Demektir? Covid-19 bir kısaltmadır. “CO” Corona anlamına gelmektedir. “VI” Virüs anlamına gelmektedir. “D” Disease yani hastalık anlamına gelmektedir. “19” ise 2019 yılı için kullanılmaktadır.

Pandemi Nedir? Dünya genelinde yaşayan insanların sağlığını tehdit eden bulaşıcı hastalıklara verilen genel addır. Koronavirüs’te bir pandemidir.

Vaka Ne Demektir? TDK’ya göre vaka; Günümüz Türkçesiyle “olay” demektir. Kökeni Arapça “vak’a” olan olay, “olmuş, meydana gelmiş” demektir. Tıp literatüründe vaka kelimesi; Sürveyans amaçları veya salgın için yapılmış bir vaka tanımı ile uyumlu bir hastalığa ya da sağlık sorununa sahip kişiler için kullanılmaktadır. Koronavirüs testi pozitif çıkan kişilerin her biri bir vaka olarak kaydedilmektedir.

Salgın Nedir? TDK’ya göre tıp literatüründe; Bir hastalığın veya başka bir durumun yaygınlaşması ve birçok kimseye birden bulaşması, epidemi anlamına gelmektedir.

Sosyal İzolasyon Ne Demektir? TDK’ya göre yalıtım demektir. Kendini koruma altına almak, başkalarıyla görüşmemeye özen göstermek.

Sosyal Mesafe Nedir? Virüsün yaygınlaşmasını önlemek amacıyla, virüse yakalananların başkalarına bu virüsü bulaştırmamak amacıyla diğer insanlarla arasına mesafe koyarak görüşmelerini yapması anlamına gelmektedir. Herkesin virüs taşıyabileceği düşünülen pandemik hastalıklarda toplumlarda yaşayan bütün bireylerin sosyal mesafe kuralına dikkat etmeleri gerekmektedir. El sıkışmamak, kalabalıklardan uzak durmak, insanlarla araya belirli bir mesafe koymak, hasta hissedildiğinde evinde olmak gibi kurallar bütününün genel adıdır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre iki insan arasındaki sosyal mesafenin 1 metre olması gerektiğini belirtilmiştir.

Semptom Nedir? Tıp literatüründe sıklıkla karşılaştığımız bir kavramdır. Belirti anlamında kullanılmaktadır. Koronavirüs belirtisi olan kişiler için kullanılacak kelime, semptom olarak karşımıza çıkmaktadır.

Karantina Ne Demektir? Bulaşıcı olduğu bilinen bir hastalığın yaygın olduğu kaynaktan (yer, ülke) gelen bireylerin, hayvanların veya malların geçici bir süre belirlenmiş yerde/mekanda tutulup gözlemlenmesi anlamına gelmektedir.

Dezenfeksiyon Nedir? TDK’ye göre; Cansız yüzeylerdeki hastalık yapma özelliği olan bakteri, virüs, parazit gibi mikroorganizmaların kimyasal maddeler kullanılarak sayıca, türce azaltılması veya yok edilmesi işlemi. Bu kimyasallara da dezenfaktan ürünleri denilmektedir.

Entübe Ne Demektir? Solunum yetmezliğindeki hastaları solunum cihazına bağlayabilmek için ağızdan nefes borusuna ulaşan bir boru takmak gerekir. Bu boru takma işlemine ‘entübasyon’ denilmektedir. Entübasyon, solunumun veya solunum yolunun güvenliğinin bozulması ya da bozulma riskinin oluşması durumunda hava yolunun korunması, devamlı havalandırma sağlanması, gerekirse ilaç verilmesi amacıyla, suni solunuma geçmek için laringoskopi veya özel aparatlar yardımıyla solunum yoluna (trakea) içine ağız ya da burun yoluyla özel bir tüp yerleştirilmesi işlemidir.