Senyoraj Nedir? Para Basmak Zararlı Mı? Neden Enflasyonu Yükseltir?

Senyoraj nedir? Senyoraj geliri ne demektir? Devlet neden para basar? Para basma kararını kim verir? Para basma yetkisi kime aittir? Para basmanın zararları nelerdir? Para basmak enflasyonu yükseltir mi? Para basmak enflasyonu neden arttırır? Detayları yazımızda bulabilirsiniz.

Senyoraj Nedir? Senyoraj Ne Demektir? 

Senyoraj kavramı bir devletin para basma yetkisini ifade eden kavramdır. Türkiye’de senyoraj yani para basma yetkisi 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Görev ve Yetkileri başlıklı 87. maddesinde düzenlenmektedir. 1982 Anayasası’nın 87. maddesinde para basma yetkisine dair hüküm aynen şu şekildedir;

“Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek;”

Bu hüküm gereği ülkemizde para basılmasına karar verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne aittir.

Senyoraj kelimesi senyörlük anlamına gelen ve kökeni Orta Çağ’a kadar dayanan bir kelimedir. Orta Çağ döneminde dönemin lordlarının, senyörlerinin para basma yetkisi bulunmaktaydı. Para basmaları karşılığında da elde ettikleri bir gelir söz konusuydu. O nedenle o dönem için senyörlerin sonrasında ise devletin para basma salahiyetine senyoraj, bu yetkisinden dolayı elde ettiği gelire de senyoraj geliri denmiştir.

Senyoraj Geliri Nedir? 

Senyoraj geliri devletin para basma maliyeti ile basmış olduğu para üzerinde yazılı olan değeri arasındaki farktan kaynaklanan gelirdir. Bu gelir devletin basmış olduğu paradan elde ettiği kâr olarak da nitelendirilebilir. Yani diyelim ki devlet para basma kararı alsın ve 200 Türk Lirası değerinde banknot yani kağıt para basımı yapsın veya yaptırsın. Bunu da 5 Türk Lirasına mâl ediyor olsun. Yani bir tane 200 Türk Lirası banknotun basım maliyeti 5 Türk Lirası olsun. Bu durumda devletin elde edeceği senyoraj geliri yani para basma geliri 200 sayısından 5 rakamını çıkararak ulaşabileceğimiz 195 Türk Lirası olacaktır. Böylece devletin bastırmış olduğu 200 Türk Lirası değerindeki banknottan kazanmış olduğu para 195 Türk Lirası olacaktır.

Para Basma Yetkisi Kime Aittir?

Ülkemizde para basma kararını alan her ne kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi de olsa bu yetkisi TBMM kendisi kullanmamaktadır. Para basma yetkisini TBMM’nin verdiği yetki ile devlet adına Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kullanmaktadır. Bu yetki 1715 sayılı ve 11 Haziran 1930 tarihli Merkez Bankası Kanunu ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na devredilmiştir.

Devlet Neden Para Basar? Para Basmanın Etkileri Nelerdir?

Devletlerin para basma yetkileri onların bağımsızlık ve hakimiyetinin bir göstergesi, tabii bir neticesidir. Kendi milli parasını basabilmek bir anlamda devletlerin gücünün bir mührü gibidir. Bu durum para basma yetkisinin elbette en önemli etkisi ve yönüdür. Bunun yanında para basmak devletlerin ekonomiye müdahale araçları arasında yer almaktadır. Devlet özellikle paranın değeri ile alakalı oynamalar yapmak istediğinde piyasadaki para miktarını ayarlayarak gerek fiyatları gerekse parasının diğer paralar karşısındaki değerini ayarlayabilir. Bunun tek yolu para basmak olmamakla birlikte para basmak da bu neticeleri doğurabilecek bir yöntemdir.

Devletin para basması ile birlikte piyasada dolaşan para miktarı artmaktadır. Bu da İktisat bilimindeki en temel kanunlardan birisi olan nedret kanununu devreye sokar. Yani bir malın miktarı çoksa, o şeyin değeri azalır, miktarı az ise, değeri artar. Bu durumda devletin para basma yetkisini kullanarak piyasaya daha fazla banknot ya da madeni para sokması, paranın değerini azaltacaktır. Çünkü piyasada dolaşımda olan para miktarı artacaktır. Bu yönüyle para basmak çoğu zaman olumsuz değerlendirilen bir eylemdir. Paranın değerinin düşmesinin gerek döviz kurlarında gerekse ülkedeki fiyatlar genel düzeyinde olumlu etkiler yaratması olanaksızdır. Ülkedeki döviz kurunun ve fiyatlar genel düzeyinin değişiminde etkili diğer unsurlar göz ardı edilerek yapılacak bir değerlendirmede, para basarak piyasada para miktarının artırılması kurdan kaynaklı olarak ithal girdili ürün fiyatlarında da, paranın değerinin düşmesinden kaynaklı olarak fiyatlar genel düzeyinde de bir artışa yol açacaktır.

Para Basmanın Ekonomiye Etkisi Nedir? Neden Zararlıdır? Para Basmak Neden Enflasyona Yol açar?

Bir devlet eğer gereğinden fazla para basarsa iktisadi tanım olarak para arzını arttırmış olur. Yani bu piyasada dolaşan para miktarının artması anlamına gelir ki yukarıda da belirttiğimiz gibi bu durum paranın değerini düşüren bir unsurdur. Yerli kağıt ve madeni paranın kendi çokluğundan kaynaklanan değer kaybına bir de diğer paralara yani dövize karşı olan değer kaybını da eklediğimiz zaman bu ciddi bir enflasyon sebebi olacaktır.

Paranın kendi değerini yitirmesinden kaynaklı olarak enflasyona yol açmasının altında, bir malın parasal değerinin daha yüksek bir fiyatla ifade edilmesi durumu yatar. Örneğin; sizin 100 TL’nizin karşılığı olan 100 birimlik mal, paranın değerini yitirmesi neticesinde 120 TL ile alınabilecek duruma gelir. Enflasyonun hesaplanmasında faydalanılan mal sepeti içerisinde bulunan malların fiyatlarındaki bu şekilde artışlar genel bir fiyat yükselmesini ifade eder ki buna fiyatlar genel düzeyinin yükselmesi yani enflasyon adını veriyoruz.

Piyasada para bollaşmasının enflasyona neden olmasının asli sebebi devletin bütçe açıklarını para basarak karşılamak istemesinin ortaya çıkaracağı neticelerdir. Devlet para basarak piyasada para miktarının artmasını sağladıktan sonra piyasadan parayı bütçe açıklarını kapatabilmek için yeniden toplayacaktır ve bu toplama işlemini de piyasadan borçlanarak yapacaktır. Paranın bol olması bu borçlanma faizlerini düşürecek ve insanlar için devlete faiz karşılığı para vermeyi daha az kârlı hale getirecektir. Tasarruf edilmeyen para ise tüketim yönünde harcanacak ve insanların talep düzeyini yükseltecektir. Talepteki artış ise bir malın ya da malların fiyatlarını yükseltme yönünde etkileyecek ve fiyat artışları başlayacaktır.

Para Basılması Döviz Kurlarını Nasıl Etkiler?

Diğer yandan ithal girdili ürünlerin yani ithal ham madde ya da ara mallarla imal edilen ürünlerin ya da tamamen yurt dışından ülkemize getirilerek satılan ürünlerin fiyatları da gerek paranın kendi değer kaybından dolayı gerekse paranın diğer ülke paraları karşısında yani döviz karşısında değer kaybetmesinden dolayı benzer şekilde yükselecektir. Amerikan Doları kurunun para basmadan evvel 4 TL olduğunu ve diğer tüm etmenleri dışarıda bırakarak 1 Amerikan Dolarının bir birim mal olduğunu var sayalım. Sizin para basmadan evvel 1 adet Amerikan Doları satın almanı için gerekecek olan tutar 4 Türk Lirası idi. Paranızın, para arzı artarak %25 değer kaybetmesi durumunda 1 adet Amerikan Dolarını almanız için harcamanız gereken tutar 5 Türk Lirası’na çıkacaktır. Bu durum özellikle ham madde, ara malı ya da doğrudan mal ithal eden üreticiler ve ithalatçılar için maliyetlerin %25 artması anlamına gelecektir ki bu da ürün fiyatlarına yansıtılacaktır. Böylece bu noktada da bir enflasyon, maliyet enflasyonu oluşacak ve fiyat yükselmeleri yaşanacaktır.

Paranın değer kaybetmesi ve enflasyon için tek koşul illa ki para basmak değildir. Ancak para basmak önemli enflasyon sebeplerinden bir tanesidir. Bu nedenle devletler piyasada para miktarını belli bir düzeyde tutmaya özen göstermektedir / göstermelidir. Aksi halde ülkede ciddi yüksek enflasyon sorunları ortaya çıkması çok muhtemeldir. Enflasyonun yol açacağı başka ekonomik ve sosyal problemlerle birlikte elbette işler daha da içinden çıkılmaz bir hal alabilir. Bu nedenle para basma kararı verirken tüm bu maddi ve sosyal maliyetler hesap edilmelidir.

Para Basılmasının piyasaya etkileri ve enflasyon sorununa dair aklınıza takılan hususları sormak, bilgiler almak ve diğer insanlarla konuyu istişare etmek için Tıklayınız!