Sosyal Güvenlik Denetmenliği'nde Yerellik Sorununa Çözüm Grup Başkanlığı

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun kayıt dışı istihdamla mücadele başta gelmek üzere kurum zararı doğuran ve sosyo-ekonomik hayata da zarar veren hususlarda denetim gerçekleştiren kariyer meslek grubu Sosyal Güvenlik Denetmenliği’dir. Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleği kamuda yer alan kariyer mesleklere girişte yer alan kaidelerin bütününe sahip ve denetim yelpazesi en geniş meslek grubudur.Çalışmamızda Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleğinin ifasında meslek mensuplarının özellikle yerellikten kaynaklanan sorunlarını ele alıp değerlendirmeye çalışacağız. Kamu Haber

Sosyal Güvenlik Denetmenliği Mesleği Nedir ve Ne İş Yapar?

Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleği üniversitelerin Hukuk, Siyasal Bilgiler, İktisadi ve İdari Bilimler, İşletme ve İktisat Fakültelerinden mezun adaylar ile yine üniversitelerin Matematik, İstatistik ve Aktüerya alanlarından mezun adayların zorlu KPSS A Grubu sınav süreçlerinden geçmesi ile katıldıkları Kurum sınavıyla girişlerinin mümkün olduğu bir kariyer meslektir. Unvan adından da anlaşılabileceği üzere bir denetim mesleğidir. Bu bağlamda kamu adına denetim gerçekleştirmek, devlet adına mühür kullanmak mesleğin en önemli alameti farikasıdır.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleğine 2011 yılından itibaren on dönem açıktan alım gerçekleştirilmiştir. Bu on dönemde mesleğe giren adayların bir kısmı mesleğin özlük hakkı yetersizlikleri ve ifa konusunda yaşanan sorunlardan ötürü meslekten ayrılmıştır. Kalan meslek mensupları da aradan geçen yaklaşık on senelik periyoda rağmen aynı sorunları yaşamaya devam etmektedir. Bunlara detaylıca değineceğiz.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği meslek mensupları mesleğe Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcısı olarak başlamaktadırlar. Yardımcılık sürecinin ilk yılı sonunda tıpkı diğer denetim ve teftiş meslek mensupları gibi yetki sınavına girerek başarılı olmaları durumunda tek başlarına denetim yapma salahiyetine erişirler. Yine diğer tüm denetim ve teftiş meslek mensupları gibi üçüncü yılın sonunda tüm ana ve ikinci mevzuatı içeren bunun yanında Hukuk ve Muhasebe derslerinin de ölçüldüğü bir yeterlik sınavına katılırlar. İki aşamalı bu sınavda başarılı olmadan Sosyal Güvenlik Denetmeni olmaları mümkün olmamaktadır.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği meslek mensupları denetim yetkisi almalarının ardından meslek hayatları boyunca aşağıda yer alan tüm alanlarda denetim, kontrol, inceleme ve soruşturmalar gerçekleştirmektedirler;

-Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele

Bu konuda Kuruma gelen ihbar ve şikayetleri değerlendiren meslek mensupları yerel denetim yaparak şikayetleri sonuca bağlamaktadırlar. Tutulan tutanak konu ile alakalı müeyyide uygulanması konusunda esastır. Kayıt dışı istihdam kapsamında gerçekleştirilen incelemelerde, kişinin sigortası hiç yapılmamış olabilir, ayda çalıştığı gün sayısından daha az bildirim söz konusu olabilir veya aldığı ücretten daha düşük bir prime esas kazanç bildiriliyor olabilir. Her üç seçenek de kayıt dışı olarak nitelendirilmektedir.

-Sahte İşyeri ve Sahte Sigortalılık

Bu alanda hiç olmayan paravan bir işyerinden bildirim veya bir işyeri fiilen olmasına rağmen orada hiç çalışmayan birinin, para veya bir başka menfaat karşılığında hizmetlerinin bildirilmesi durumudur. Genel olarak bu incelemeler işyerinin yasal kayıt ve belgelerinin incelenmesiyle ve bordro tanıklarının ifadeleriyle sonuçlandırılır. Bu incelemeler sonunda kişilerin hizmetleri silinmekte, yararlandığı sağlık giderleri geri alınmakta, emekli olmuşsa emekliliği gün sayısına göre iptal edilebilmektedir.

-Boşanılan Eş ile Birlikte Yaşama

Eşi veya babasından kalan gelir/aylık bulunan kız çocukları veya eşlerin normal şartlarda evlenmeleri ile bu gelirler/aylıklar kesilir. Kişiler aslında fiilen eşinden ayrılmaksızın, resmi boşanma yaparak bu haklarından faydalanmaya devam eder. Bunun tespiti SG Denetmenlerince yapılmaktadır.

-Gelir Tespitleri

Kurumdan gelir/aylık almak isteyen hak sahiplerinin gelir durumları hakkında araştırma yapılması işidir.

-Bina İnşaatları

Kişi veya firmaların yaptıkları inşaatların ne oranda ve hangi yapı sınıfında ikmal edildiğinin araştırılmasıdır.

-İş Kazaları

Sigortası olmayan bir çalışanın kaza geçirmesi durumunda, sigortalının hizmetinin tespiti ile ölümle neticelenmeyen iş kazalarında olayın iş kazası olup olmadığının ve tarafların kusur oranlarının tespiti.

-OSGB ve Eğitim Kurumu Denetimleri

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın yetkilendirmiş olduğu ve iş sağlığı – güvenliği alanında sektörlere profesyonel destek sağlayan Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri’nin ve yine bu alanda eğitimleri sağlayan eğitim kurumlarının yıllık rutin denetimleri Sosyal Güvenlik Denetmenleri tarafından gerçekleştirilmektedir.

Bu kadar geniş bir yelpazede denetim gerçekleştiren meslek mensupları açık ara kamuda denetim ve teftiş görevi yürüten meslek mensuplarının hepsinden çok daha fazla iş yüküne ve yoğunluğa sahiptir. Ancak buna rağmen mesleğin özlük hakkı ile alakalı sorunları kökleşmiş bir biçimde devam etmektedir.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği’nde Yerellikten Kaynaklanan Sorunlar

Son düzenlemelerle taşra teşkilatlarında görev yapan denetim ve teftiş yetkili kariyer mesleklerden İl Müdürlüklerine bağlı olarak görev yapan tek meslek Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleği olmuştur. Ticaret Bakanlığı ile ilgili yapılan düzenlemelerle Ticaret Denetmenleri ile Ürün Denetmenleri tek çatı ve unvan altında birleştirilerek görevlerini grup başkanlıkları altında yürütmeye başlamışlardır. Müfettişlik meslek mensupları da tüm kurumlarda ya merkezden çalışmaktadırlar ya da grup başkanlıklarında görevlerini sürdürmektedirler.

• Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleğinin il müdürlüklerine bağlı olarak görevlerini sürdürmeleri ve Kurumun hiyerarşi zincirinin yanında mülki idareye de bağlı durumda olmalarının getirdiği bir çok sorun bulunmaktadır. Bu sorunları şu şekilde sıralayabiliriz;
• Sosyal Güvenlik Denetmenleri ve Denetmen Yardımcılarının yapmış oldukları iş ve işlemlerde müeyyide uygulamak durumunda kaldıkları işverenler veya gelir/aylık kesintisi yaptığı vatandaşlarla sürekli olarak yüz yüze ve zarar vermek adına kolay erişilebilir noktada olmaları.
• Özellikle küçük illerde yapılmaya çalışılan iş ve işlemlerin önüne yerelde etkili kimi kişi veya grupların baskısı ile karşı karşıya olmaları,
• İl müdürlüklerinde bulunan kimi idarecilerin, o ildeki çevrelerine, yakınlarına ve hısımlarına erişen işlemler için meslek mensuplarına baskı yapmaları,
• Valilikler kanalıyla veya başka kanallarla illerde yer alan ve kontrol gerektiren her işin Sosyal Güvenlik Denetmenlerine havale edilmeye başlanması,
• Yerelde yapılan denetimlerin bir süre sonra döngüye girmesi sebebiyle aynı işveren ve vatandaşlarla birden fazla kez karşı karşıya gelmek durumunda kalmanın sonucunda muhatapların konuyu kişiselleştirmesi ve şahsi bir kin beslemeye başlaması,

Yerelde, il müdürlüklerinde denetim gerçekleştirmeye çalışan Sosyal Güvenlik Denetmenlerinin ve Denetmen Yardımcılarının hemen hemen hepsinin karşı karşıya kaldığı bu temel sorunların aslında tek bir ana çözümü bulunmaktadır. O da mesleğin kurulacak Grup Başkanlıklarına kaydırılması ve grup başkanlıklarından bölgesel denetimler gerçekleştirilmesidir. Özellikle yerelde görev yapan tek denetim ve teftiş meslek grubu olmanın getirdiği hemen her işin havale edilmesi durumunu son dönemde daha sık görmeye başladık.

Ülkemizde görülen koronavirüs Kovid 19 salgını ile mücadele sürecinde sahada olması, denetim ve teftiş gerçekleştirmesi olanaksız olan meslek mensuplarına bazı illerde Valiliklerce Kovid 19 tedbirlerinin kontrolü amacıyla iş dayatılması, bazı illerde mesleğin görev tanımı içerisinde hiçbir şekilde yeri olmamasına rağmen kısa çalışma ödeneği kontrol ve onaylarına dair çalışmalarda İş Müfettişleri’nin yetkileri ile görevlendirmeler yapılması buna örnek teşkil etmektedir.

Koronavirüs Kovid 19 ile mücadele kapsamında kontrol ile görevlendirilmeye çalışılan Sosyal Güvenlik Denetmenleri ile alakalı olarak Türk Büro-Sen’in hazırlamış olduğu metinde bu görevin Denetmen ve Denetmen Yardımcılarına verilemeyeceği açık şekilde ifade edilmiştir. İlgili metin şu şekildedir;

Yukarıda gördüğünü metinden de anlaşılacağı üzere yerelde bulunan tek denetim ve teftiş mesleği olan Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleği mensuplarına bulunan her işin bu biçimde havale edilmesi mevzuat hükümlerine aykırı olduğu gibi doğru bir uygulama da değildir. Zaten il müdürlüklerine bağlı olarak Sosyal Güvenlik alanıyla alakalı her tür denetim ve incelemeyi canla başla yapmaya çalışan meslek mensuplarına bu şekilde ek yükler çıkarılması bir noktada hakkaniyetle de çelişen bir durumdur.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleğinden çok daha yüksek ücret ve ek göstergeye tabi onca teftiş ve denetim mesleği mensubu tüm bu sorunlardan ve kaygılardan uzak şekilde mesleklerini ifa ederken bu şekilde bir yaklaşım meslek mensuplarını meslekten ve kurumdan zihnen ve duygusal anlamda uzaklaştırmaktadır. Mesleğe giren kişilerin halen farklı kurumlara ve mesleklere geçmek için uğraşıyor olması açıkça bu uzaklaşmanın bir tezahürüdür.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği İçin Çözüm: Grup Başkanlığı

Sosyal Güvenlik Denetmenliği meslek mensuplarının iş ve işlemlerini sağlıklı bir şekilde yürütebilmesi için en öncelikli çözüm mesleğin il müdürlüklerinden ve il hiyerarşisinden ayrılmasıdır. Meslek mensupları ülkenin belirli merkezlerinde kurulacak grup başkanlıklarında görevlendirilmeli, bu grup başkanlıklarını sevk ve idare eden grup başkanları kanalıyla doğrudan merkeze bağlı biçimde görevlerini ifa etmelidirler.

Denetimin işlerliğinin ve devlet adına kullanılan mührün gerçek anlamda etkililiği için böyle bir uygulamanın getirilmesi, kendilerine verilen yetki ve görev yelpazesine, bulundukları stratejik noktaya bakıldığında meslek mensupları açısından bir çelişki doğurmayacaktır. Tam aksine yüklenen sorumluluk ve tanınan yetki hak ettiği hüviyete ve konuma kavuşmuş olacaktır. Aksi halde yukarıda da örneklendirdiğimiz kabul edilemez uygulamalar ve bitmek bilmez yerel sorunlar meslek mensuplarını yıpratmaya ve kurumsal huzur ve mutluluklarına mani olmaya devam edecektir.

Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip ERDOĞAN, Sayın Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanımız Zehre Zümrüt SELÇUK ile Sayın Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanımız İsmail YILMAZ’dan en kısa sürede bu sorunların çözülmesini ve Sosyal Güvenlik Denetmenliği meslek mensuplarına hak ettikleri çalışma ortamının sunulmasını istirham ediyor, saygılar sunuyoruz.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği mesleğine, sorunlarına, sınavlarına ve diğer tüm hususlara dair sorularınız için Tıklayınız!